Argumentatio-2
Paragraaf 103Africanus qui suo cognomine declarat tertiam partem orbis terrarum se subegisse tamen, si sua res ageretur, testimonium non diceret; nam illud in talem virum non audeo dicere: si diceret, non crederetur. videte nunc quam versa et mutata in peiorem partem sint omnia. cum de bonis et de caede agatur, testimonium dicturus est is qui et sector est et sicarius, hoc est qui et illorum ipsorum bonorum de quibus agitur emptor atque possessor est et eum hominem occidendum curavit de cuius morte quaeritur.
Vertaling
Scipio Africanus, wiens bijnaam aangeeft dat hij een derde deel van de wereld heeft onderworpen, zou toch, als zijn eigen zaak behandeld werd, niet getuigen. Want bij een zo groot man durf ik niet te zeggen dat hij, wanneer hij zou getuigen, niet zou worden geloofd. Zie nu hoe alles is omgedraaid en ten kwade veranderd. Hoewel dit proces over goederen gaat en over moord, zal diegene getuigen die zowel opkoper is als sluipmoordenaar, dat wil zeggen diegene die van al die goederen waar het hier over gaat koper en bezitter is, en diegene die de man heeft laten ombrengen over wiens dood dit onderzoek gaat.
ageretur - diceret: het was gebruikelijk om gebeurtenissen uit het verleden als exemplum aan te halen, maar hier kan Cicero alleen een hooggeachte persoon uit het verleden noemen (zie context); de gebeurtenis die hij beschrijft is fictief, wat te zien is aan de irrealis.
videte – versa in peiorem partem: de dubbele alliteratie markeert deze krachtige zin waarmee Cicero van het exemplum naar eigen zijn tijd gaat; zie ook context.
sector et sicarius: opvallende alliteratie van twee belangrijke woorden in Cicero’s pleidooi (voor sicarius zie ook §93).
Africanus: Scipio Africanus Aemilianus (de jongere Scipio), onder wiens leiding Carthago in de derde Punische oorlog vernietigd werd. Als oude man was hij censor en bestreed toen decadentieverschijnselen in Rome. Daarom kan hij hier als exemplum van moreel gedrag aangehaald worden (zie §102).
si diceret: Scipio’s ethos was zo groot dat hij op basis van zijn karakter geloofd zou worden. Zie thema logos-ethos-pathos.
tertiam partem orbis: in de oudheid werd de wereld in drie delen ingedeeld: Europa, Asia en Africa. De overwinning op Carthago wordt hier door Cicero gelijkgesteld aan de verovering van heel Africa.
versa et mutata in peiorem partem: Cicero zegt hier openlijk dat de tijd waarin het proces plaats vindt slecht is; dit is niet ongevaarlijk omdat het als impliciete kritiek aan de dictator Sulla opgevat zou kunnen worden (voor Cicero’s pogingen om Sulla te verontschuldigen, zie §91).
tertiam partem orbis terrarum: de wereld werd traditioneel verdeeld in Europa, Azië en Africa.
ageretur ... diceret & diceret ... crederetur: irrealis van het heden met coni. imperf. in hoofd- en bijzin.
in peiorem partem: ‘ten kwade’; peior is de onregelmatige comparativus van malus.
hoc est: ‘dat wil zeggen’, ‘oftewel’
eum hominem occidendum curavit: aanvullingsgerundivum (‘hij liet die man vermoorden’).