Argumentatio-3
Paragraaf 132verum ut haec missa faciam quae iam facta sunt, ex eis quae nunc cum maxime fiunt nonne quivis potest intellegere omnium architectum et machinatorem unum esse Chrysogonum? qui Sex. Rosci nomen deferendum curavit, cuius honoris causa accusare se dixit Erucius...
Desunt non pauca. . ... aptam et ratione dispositam se habere existimant, qui in Sallentinis aut in Bruttiis habent unde vix ter in anno audire nuntium possunt.
Vertaling
Maar laat ik voorbijgaan aan wat al achter de rug is. Kan uit wat er op dit moment gebeurt niet iedereen afleiden dat de enige organisator en aanstichter van alles Chrysogonus is? Die ervoor gezorgd heeft dat Sextus Roscius werd aangeklaagd en uit respect voor wie Erucius toezegde dat hij de aanklacht op zich zou nemen.
* in de wijk van Pallacina *
* hij vreesde het meest *
* hij schoof het af en zei dat hij *
* de beloningen met die landgoederen *
* hier wil ik die lui horen *
Diegenen die bij de Sallentini of de Bruttii een landgoed hebben, denken dat ze een geschikte en met zorg ingerichte villa hebben, waar ze nauwelijks driemaal per jaar een nieuwsbericht uit Rome kunnen horen.
Missa faciam ... fiunt: de f-alliteratie (faciam, facta, fiunt) markeert de overgang van de lof voor Sulla’s daden in het verleden naar Chrysogonus’ schanddaden in het recente verleden die betrekking hebben op dit proces.
architectum et machinatorem: twee metaforen (‘ingenieur en bouwmeester’) voor de rol van Chrysogonus als ‘master mind’ achter de misdaad.
In vico Pallacinae: op dit punt is een stuk van de speech in de overlevering verloren gegaan (misschien door het verlies van een of meerdere pagina’s in een middeleeuws manuscript dat dan later met dit tekstverlies overgeschreven werd, zie thema Tekstoverlevering). We hebben maar een paar snippertjes tekst die afkomstig zijn van deze lacune. Zij zijn overgeleverd in een schoolcommentaar uit de late oudheid (toen de speech blijkbaar nog volledig was), de zogen. Scholia Gronoviana. Het enige manuscript van dit commentaar ligt trouwens in Nederland, namelijk in de Universiteitsbibliotheek Leiden.
aptam et ratione …: wat allemaal in het verloren tussenstuk stond is niet meer goed te achterhalen. Op het moment dat de tekstoverlevering weer inzet, gaat Cicero tegen mensen (vrijgelatenen zoals Chrysogonus) tekeer die alleen op het bezit van veel rijke landvilla’s uit zijn waar ze ver van Rome van hun rust kunnen genieten. De genoemde regio’s liggen in het Zuiden van Italië.
ut haec missa faciam: missum facere = ‘laten varen’.
nunc cum maxime: ‘juist op dit moment’.
quivis: lett. ‘wie je wilt’, oftewel ‘wie dan ook’.
omnium: ‘van alle dingen’, te verbinden met architectum et machinatorem.
deferendum curavit: een zgn. aanvullingsgerundivum; vertaal ‘heeft laten aanklagen’.
aptam et ratione dispositam: omdat de tekst onvolledig is overgeleverd, weten we niet welk substantivum we moeten aanvullen, maar villam of domum is het meest waarschijnlijk.
existimant: het subject is qui in Sallentinis aut in Bruttiis habent, het object is de a.c.i. se habere.