Narratio
Paragraaf 18Nam cum hic Sex. Roscius esset Ameriae, T. autem iste Roscius Romae, cum hic filius adsiduus in praediis esset cumque se voluntate patris rei familiari vitaeque rusticae dedisset, iste autem frequens Romae esset, occiditur ad balneas Pallacinas rediens a cena Sex. Roscius. Spero ex hoc ipso non esse obscurum ad quem suspicio malefici pertineat; verum id quod adhuc est suspiciosum, nisi perspicuum res ipsa fecerit, hunc affinem culpae iudicatote.
Vertaling
Want terwijl mijn cliënt Sextus Roscius in Ameria was, was deze Titus Roscius in Rome; terwijl de zoon voortdurend op de landgoederen was en zich overeenkomstig de wil van zijn vader wijdde aan het familiebezit en het landleven, was de ander frequent in Rome. Terugkerend van een maaltijd werd vader Sextus Roscius bij het Pallacische badhuis vermoord. Ik hoop dat er op grond van wat ik vertel geen onduidelijkheid is op wie de verdenking van het misdrijf rust. Maar wanneer de feiten dat wat nu alleen nog maar verdenking is, niet helemaal glashelder maken, dan moet u mijn cliënt als medeschuldig beschouwen.
hic ... iste (2x): de herhaling van de twee aanwijzende voornaamwoorden in de twee parallele cum-zinnen geeft een duidelijke tegenstelling aan. Wij kunnen ons voorstellen dat Cicero ter versterking met zijn handen afwisselend naar zijn cliënt Sextus en de aanwezige Titus Roscius Magnus wees.
se voluntate patris rei familiari vitaeque rusticae dedisset: deze formulering heeft als enige in de cum-zinnen geen tegenhanger met betrekking tot Roscius Magnus, terwijl de andere delen antithetisch zijn (Ameriae – Romae; assiduus in praediis – frequens Romae). Hierdoor krijgen deze woorden, die het leven van Roscius junior op het platteland en zijn plichtsgetrouw handelen tegenover zijn vader beschrijven, een bijzondere nadruk en maken Sextus' gedrag uniek.
ad balneas Pallacinas: de plaats met de naam Pallacinae komt in de klassieke literatuur alleen in deze speech voor (en verder alleen in inscripties uit de late Oudheid). Waarschijnlijk lag het badhuis aan een straat of huizenblok met de naam vicus Pallacinus. Men vermoedt dat de plaats ergens in de buurt van de kerk Il Gesù lag, dus op ca. 5-10 minuten loopafstand van het Capitool. Het gebied lag buiten de Serviaanse stadsmuur. Het feit dat Roscius senior buiten de stad vermoord werd kan misschien de indruk versterken dat hij en zijn zoon – in tegenstelling tot Titus Roscius Magnus – geen stadmensen, maar representanten van het ‘goede, eenvoudige’ landleven waren. Zie thema stad vs. platteland.
suspicio: een strafrechtszaak berust op een verdenking, maar iemand kan niet alleen op grond van een verdenking worden veroordeeld. Cicero bouwt dus spanning bij zijn luisteraars op door twee keer aan de verdenking te refereren (suspicio ... suspiciosum): zal hij ook argumenten hebben om die verdenking waar te maken?
hic Sex. Roscius: 'deze Sextus Roscius hier', dus Cicero bedoelt zijn cliënt Sextus Roscius junior.
Ameriae ... Romae: locativi.
se ... dedisset: se dare + dat. = 'zich wijden aan'
occiditur: let op het praesens historicum.
ex hoc ipso: 'op grond van dit feit alleen al'
ad quem pertineat: indirecte vraagzin afhankelijk van obscurum.
verum id quod t/m iudicatote: de zinsbouw is enigszins spreektalig: 'maar wat tot nu toe (alleen nog maar) verdacht is -- als de feiten zelf het niet kristalhelder maken, dán mogen jullie oordelen dat mijn cliënt een aandeel heeft in de schuld'.
fecerit ... iudicatote: futurum exactum in combinatie met imperativus futuri ('jullie moeten [in de toekomst] oordelen').