Narratio
Paragraaf 19Occiso Sex. Roscio primus Ameriam nuntiat Mallius Glaucia quidam, homo tenuis, libertinus, cliens et familiaris istius T. Rosci, et nuntiat domum non fili sed T. Capitonis inimici; et cum post horam primam noctis occisus esset, primo diluculo nuntius hic Ameriam venit; decem horis nocturnis sex et quinquaginta milia passuum cisiis pervolavit, non modo ut exoptatum inimico nuntium primus afferret sed etiam cruorem inimici quam recentissimum telumque paulo ante e corpore extractum ostenderet.
Vertaling
Na de moord op Sextus Roscius kwam een zekere Mallius Glaucia als eerste het bericht naar Ameria brengen, een arme vrijgelatene, een cliënt en huisvriend van die Titus Roscius, en hij meldde het niet bij het huis van de zoon, maar van diens vaders vijand Titus Capito. En hoewel de moord na het eerste uur van de nacht had plaatsgevonden, kwam deze boodschapper bij het eerste ochtendschemer in Ameria aan. In tien nachtelijke uren vloog hij in een reiswagen over een afstand van zesenvijftig mijl, om niet alleen het gewenste bericht als eerste bij de vijand af te leveren maar hem ook het bloed zo vers mogelijk te laten zien samen met het kort daarvoor uit het lichaam getrokken wapen.
occiso Sex. Roscio: het participium occisus staat voorop om de aansluiting bij het verhaal van de dood in §18 (occiditur) zo nauw mogelijk te krijgen. De laatste zin van §18 was een klein terzijde geweest.
primus ... primam ... primo ... primus / nuntiat ... nuntiat ... nuntius ... nuntium: lange reeks van woordherhaling met polyptota (zie thema stiljfiguren) die het punt van Cicero benadrukken: het gaat om de eerste bekendmaking van de moord in Ameria, en die gebeurde verrassend vroeg op de volgende dag.
inimici ... inimico ... inimici: eveneens sterke woordherhaling: opnieuw wordt onderstreept dat de tegenpartij baat bij de dood van vader Roscius had, zie ook exoptatum nuntium.
cisiis: het meervoud suggereert mogelijk dat er verschillende reiswagens (met verse paarden) klaarstonden om het nieuws zo snel mogelijk over te kunnen brengen.
cruorem inimici quam recentissimum telumque paulo ante e corpore extractum: de bloederige details versterken de theatraliteit van de narratio (zie tema theatrale aspecten). Cicero wil zijn (op vele punten hypothetisch) verhaal bij zijn publiek zo neerzetten dat zij de details als het ware voor ogen zien; in de retorische theorie wordt dit verschijnsel enargeia of evidentia genoemd (zie ook §98). Zie ook het commentaar bij §12 voor een vergelijkbaar levendige beschrijving en bij §24 (de huilende bewoners van Ameria).
exoptatum inimico nuntium: Cicero is in dit deel van de narratio vooral zeer suggestief – alle punten die hij vertelt (Roscius Magnus was in Rome, het bericht over de dood van vader Roscius bereikte Ameria bijzonder snel en werd niet eerst de zoon, maar iemand anders gemeld) zijn natuurlijk niet strafbaar en ook geen bewijzen; ook een inimicitia tussen twee personen zegt nog lang niet dat de een de andere ook wil doden!
homo tenuis: tenuis hier in de betekenis 'arm, behoeftig'
primo diluculo: 'bij de eerste ochtendschemering'
cisiis: een cisium is een lichte, tweewielige reiswagen.
milia passuum: letterlijk 'duizend (van) passen' oftewel één Romeinse mijl (circa 1,5 km).
quam recentissimum: 'zo vers mogelijk' (bij cruorem).